‘Je kunt ook proefdiervrij testen of medicijnen epilepsie als bijwerking hebben ’

De jonge onderzoekster (34) vertelt graag en veel over haar onderzoek en doet dat in “gewone” mensentaal. Dat leverde haar kortgeleden de publieksprijs op van de Hugo van Poelgeestprijs, waarvoor ze met twee andere onderzoekers was genomineerd. ‘Fantastisch natuurlijk’, reageert ze vanuit haar nieuwe thuisland Amerika op dit nieuws. ‘Ik vind een publieksprijs eigenlijk nog leuker dan de hoofdprijs. Het laat zien hoe belangrijk het is dat mensen begrijpen wat ik doe, zeker als dat met overheidsgeld wordt gefinancierd.’

De publieksprijs bestond onder meer uit 500 euro en een professionele fotoshoot. ‘Ik denk dat ik, zodra dat weer kan, van het geld met het Nederlandse onderzoeksteam uit eten ga. De professionele fotoshoot moet even wachten tot ik weer naar Nederland kan reizen.’

Meer geld voor onderzoek

Anke emigreerde 2,5 maand geleden naar Amerika om daar aan de Purdue University in West Lafayette, Indiana, verder te werken aan proefdiervrij onderzoek. ‘Het is vreemd om midden in een pandemie te verhuizen, want alles is hier dicht en ik werk – net als de mensen in Nederland – thuis. Ik kreeg een aantal banen in Amerika aangeboden en heb voor dit lab gekozen om hier verder aan mijn proefdiervrij onderzoek te werken.’

‘Nederland is heel innovatief als het gaat om regeneratieve geneeskunde zonder proefdieren. Maar in Amerika is veel meer geld voor onderzoek en universiteiten werven er veel meer fondsen. Hierdoor is er voor jonge onderzoekers die nog aan het begin van hun carrière staan veel meer mogelijk.’

Epileptische aanval triggeren

Anke heeft aan de Universiteit Utrecht aan een model gewerkt om de veiligheid van medicijnen zonder lab-ratten te testen. ‘We onderzoeken de schadelijkheid van stoffen op menselijke zenuwcellen op een chip die het risico op een epileptische aanval voorspelt. Soms kunnen medicijnen een epileptische aanval triggeren. Op dit moment worden er proefdieren ingezet om dat vooraf te testen. Wij bewijzen dat dat ook anders kan, zonder dierproeven. Daarvoor worden bloed of huidcellen van een vrijwilliger afgenomen, die tot hersencellen worden hergeprogammeerd en die we verder kweken op een chip.’

‘Hoe langer je de cellen kweekt en op de chip houdt, hoe langer en complexer die structuur wordt. Dat is fascinerend om te zien. De verbindingsdraden worden steeds dichter, waardoor het wel een beetje lijkt op de A10 met alle vertakkingen die rondom Amsterdam loopt. Er is ook kritiek op ons onderzoek, omdat wij alleen naar hersencellen op de chip kijken. Het brein van de mens is natuurlijk veel groter dan dat en onze hersenen zijn beschermd door een bloedhersenbarrière die niet op de chip zit. Die bloedhersenbarrière is de grens tussen de hersenen en de rest van het lichaam. Bij ratten is die wel aanwezig. De oplossing zou zijn om ook op mijn model een bloedhersenbarrière in te bouwen. Ik zou het ontzettend gaaf vinden als wij dat zouden kunnen doen. Door dit onderzoek kunnen we ook heel specifieke mutaties bekijken en wat het effect van geneeskunde bij die groep patiënten is.’

Innovatiekansen

De onderzoekster ziet zeker nog veel innovatiekansen om het proefdiergebruik te verminderen, al duurt het volgens haar nog tot ver na 2030 voordat al het onderzoek proefdiervrij is. ‘Ik snap dat het nu noodzakelijk is dat we aan een transitie werken om minder proefdieren te gebruiken. Ik hoop wel dat er straks een toekomst mogelijk is zonder proefdieren en denk ook dat ik die tijd zelf zal meemaken, maar het zal zeker nog tot twintig tot dertig jaar duren voor het zover is.’

De huidige situatie rond Covid-19 biedt volgens haar zeker een kans als het gaat om proefdiervrij onderzoek. ‘Tegelijkertijd is dat ook een bedreiging, want als al het geld nu naar versneld onderzoek voor de bestrijding van Covid-19 gaat, blijft er weinig geld over voor andere onderzoeken.’

Bekijk hier het filmpje van Anke Tukker.