Rita Struhkamp (ZonMw): 'Streven naar betere wetenschap gaat in transitie hand in hand met alternatieven voor dierproeven'

Aan het woord is Rita Struhkamp, sinds viereneenhalf jaar hoofd Fundamenteel Onderzoek bij ZonMw. Zij is vanaf het begin bij TPI betrokken en is vanuit ZonMw lid van de kerngroep.

'ZonMw financiert gezondheidsonderzoek en stimuleert zo om met de ontwikkelde kennis zorg en gezondheid in Nederland te verbeteren. Ik ben verantwoordelijk voor de investeringen in fundamenteel onderzoek en talentenontwikkeling. Denk aan de Vernieuwingsimpuls en Open competitie. Daarnaast ben ik ook verantwoordelijk voor programma’s die zich richten op het functioneren van het wetenschapssysteem, zoals bijvoorbeeld Replicatiestudies of Open Science. Ik heb een achtergrond als gezondheidswetenschapper, ben gepromoveerd en ken de wetenschap dus goed. Daarna heb ik veel beleid- en managementervaring opgedaan. Ik zit hier bij ZonMw dus prima op mijn plek’, aldus Struhkamp.

Denken in verbinden

‘Vanaf het begin was het streven naar proefdiervrije innovatie en het binnen onze programma’s verminderen van dierproeven onderdeel van mijn werkportefeuille. De foucs lag toen vooral op  ‘leren denken in verbinden’ en streven naar betere wetenschap met tegelijkertijd terugdringen van proefdieren. Na de formele start van het netwerk Transitie Proefdiervrije Innovatie heeft dat streven echt power gekregen. TPI heeft de afgelopen periode hele mooie stappen gemaakt.

Vanuit ZonMW hebben we een verbindende rol. We zijn geen wetenschapspartij, geen beleidsdepartement en maken geen wetgeving. We spreken bij ZonMw alle talen en kunnen juist daarin goed opereren door bijvoorbeeld bepaalde voorwaarden aan onze subsidieverstrekking te stellen. Als het om proefdieren gaat, stellen we bepaalde standaarden waaraan een project moet voldoen. Daarbij luisteren we heel goed naar de mogelijkheden en onmogelijkheden. We proberen daar tegelijkertijd uit te komen en in beweging te blijven.’

Kritisch bevragen

‘We zijn ook een van de partijen die probeert het gebruik van proefdieren kritisch te bevragen’, vervolgt Struhkamp. ‘We zijn een partij die voorwaarden aan het gebruik van proefdieren verbindt en belangrijke stappen wil zetten om een proefdiervrije wereld mogelijk te maken. 

Ik weet nog goed dat er tijdens een van de TPI-bijeenkomsten werd gevraagd om uit twee kaarten één te kiezen om te laten zien waar je staat. Met de ene kaart liet je weten principieel tegen het gebruik van proefdieren te zijn. Met de andere zei je dat je tegen het gebruik van proefdieren bent, maar dat sommige vragen nu nog niet beantwoord kunnen worden zonder proefdieren. Ik vind het geen gemakkelijke keuze. Maar zonder proefdiergebruik is het nu nog lastig om in de wetenschap sommige belangrijke vraagstukken voor grote groepen patiënten op te lossen die ook nodig zijn en waarvoor wij als ZonMw ook moeten zorgen.’

Toekomstperspectief

‘We staan nu nog aan het begin van de transitie en zo’n transitie vraagt tijd. In het transitiemodel blijft een ontwikkeling vaak nog enige tijd op een laag niveau en maakt dan een versnelling. Ik denk dat dit hier ook zo is. We investeren nu in innovaties en gaan daarna die versnelling zien. 

De huidige crisis rond COVID-19 zie ik zeker als een kans om verder te komen, net als elke crisis weer kansen biedt. Juist in deze crisis zijn grote stappen gemaakt en komen werelden opeens bij elkaar. Dat vind ik fascinerend. ZonMw heeft geld kunnen vrijmaken om te investeren in proefdiervrije modellen in COVID-19-onderzoek. Dat geeft een enorme boost aan proefdiervrije manieren van onderzoek. Tegelijkertijd is de realiteit dat er nog steeds proefdieren worden gebruikt in de vaccinonderzoeken voor COVID-19. Het gaat dus snel, maar kan op dit moment nog niet overal.’

Crisis biedt kansen

‘Wel kunnen we laten zien dat we kansen kunnen benutten. De resultaten van onderzoek dat nu in het kader van COVID-19 wordt gedaan, zijn direct beschikbaar. Iedereen kan het lezen en dat was vijf jaar geleden veel minder het geval. Het is erg belangrijk dat alle onderzoeksgegevens voor iedereen beschikbaar zijn en niet alleen achter een betaalmuur in tijdschriften staan voor een kleine groep mensen. ZonMw verplicht en stimuleert het ook dat alle resultaten uit dierproeven gepubliceerd worden. Ook als een onderzoek geen of negatieve resultaten oplevert, want dat voorkomt onnodige herhaling.’

De versnelling en verbinding komt ook doordat congressen en bijeenkomsten nu veel makkelijker digitaal beschikbaar zijn, meent Struhkamp. ‘Tot nu toe werden deze bijeenkomsten vaak ergens op een internationale plek door een beperkt select gezelschap bezocht. Nu hoef je niet te reizen, maar kun je digitaal een congres bijwonen. Ik denk ook aan de TPI Helpathons... Een fantastisch andere benadering die ervoor zorgt dat je anderen al direct aan het begin laat meedenken een vraagstuk op te lossen. Zo komen verschillende disciplines in een vroeg stadium bij elkaar, waardoor je sneller tot een oplossing komt. Een soort snelkookpanformule dus. Dat zijn mooie inspirerende bijeenkomsten.’